प्रेमीहरूको पक्षमा

तिनको कसुर यति थियो, उनीहरू प्रेमीसित त्यहाँ आए । पशुपतिको एकान्तमा जोडी भएर बसे । कंक्रिट चिहानले उजाड बन्दै गएको श्लेषमान्तक हेर्दै सुन्दर र हराभरा भविष्यको कल्पना गरे । अल्छेलाग्दो गरी बगेको वाग्मती साक्षी राखेर प्रेमिकालाई अँगालो हाले । निधार, ओठ र गालामा प्रेम स्पर्श गरे । आँखामा आँखा गाडेर हेरे, जहाँबाट प्रेमीहरूलाई मुटुसम्म जाने बाटो पहिल्याउन सजिलो हुन्छ ।

तिनलाई लागेको अभियोग हो, पशुपतिनाथ साक्षी राखेर तिनले प्रेम प्रदर्शन गरे । त्यसका लागि एकान्त खोज्दै किरातेश्वर, श्लेषमान्तक र त्यस वरपरका देवलका खोपीमा ढेसिएर कमजोर र उराठ बन्दै गएको सहरी जीवनको दिक्दारीबाट एकछिन सुस्ताउन खोजे । सबै हिसाबले विघटनको संघारतिर लम्किँदै गरेको समाजले सिर्जेका प्रेमभोकलाई तिनले त्यो एकान्तमा पोख्न खोजे ।

अश्लीलता फैलाएको र सामजिक मर्यादा मिचेको आरोपमा पशुपति विकास कोषले तिनलाई ठाउँका ठाउँ समात्यो । जनही २ सयका दरले जरिवाना असुल्यो । केके न अपराध गरेझैं फोटो खिच्यो । र युवा आत्मालाई ग्लानि हुनेगरी रुवायो । सय रुपैयाँ पकेट मनी बोकेर खुसीले हुरिँदै गएकाहरू २ सय तिरेर त्रासयुक्त भारी मन बोकेर घर फिरे । दुनियाँ रातो गुलाबमा मनमुटु पोको पारेर साटिरहेका बेला उनीहरू किशोरवयमा भोगेको तनावले आक्रान्त र आलस्य भए ।

पशुपतिले प्रेमको पुरानो सभ्यता बोकेको छ । सतीदेवीको मृत्युले व्याकुल महादेव प्रेमिकाको कुहिँदै गएको शव बोकेर यही जंगल-झाडी भौंतारिएको प्रमाण पर्तिर गुह्येश्वरी छ । श्लील-अश्लीलको परिभाषा विज्ञले गर्लान्, खुलेआम लिङ्ग पुज्ने संस्कार त्यही पशुपतिमा छ । अनेक आसनका टुँडाल त्यही पशुपतिका देवलमा कुँदिएका छन् । पशुपतिमा अनेक जीवन र मृत्यु छ । यही चक्रबीचको कतै एउटा पाटोमै पर्छ, सायद प्रेम पनि । र त जल्दै गरेको शवको छेउमा भक्कानिएर रुनेहरू त्यहीं छन् । अकासिएको धूवाँ हेरेर जीवन धिक्कार्नेहरू त्यहीं छन् । शुभकार्यको आरतीमा पनि त्यहाँ धूवा नै निस्केको छ र जीवन पनि त्यहाँ धूवाँ भएर विसर्जन भइरहेको छ । कोष, प्रहरी र सुशील नाहाटा त्यही धूवाँको लप्कोले छेलिएर प्रेमको चियो गर्छन् । समात्छन् र कारबाहीका नाममा ट्राफिक शैलीमा २ सय जरिवानाको बिल प्रेमीहरूको हातमा थमाउँछन् ।

सहर/समाज दुरुह र झन्-झन् दुरुह बन्दैछ । त्यसका पछाडिको सामाजिक द्वन्द्व र अर्थराजनीति छुट्टै विश्लेषणको पाटो हो । सहरमा मन मिल्ने साथीसित एकछिन सुस्ताएर जीवनका कुरा गर्ने खुला र शान्त ठाउँ छैन । गफिनलाई भनेजस्तो पार्क छैन । मानवशास्त्री जे स्टेवार्डले भनेजस्तो प्रविधि, अर्थतन्त्र, सामाजिक संगठन र जनसंख्याको प्रभावले मानवीय सम्बन्धहरू झन् जटिल बन्दै गएका छन् । गाउँघरमा घाँस-दाउरा गर्दा खोलाबगर वा जंगलतिर प्रेमीले भेटघाटको अवसर मिलाउँथे, सहरमा मन्दिरको एकान्त रोजाइमा पर्नुको कारण त्यही हो । प्रतीकवाद -सिम्बोलिजम) का व्याख्याता मानवशास्त्री क्लिर्फड गि्रजका भाषामा भन्ने हो भने पशुपतिको घटना एउटा प्रतीक हो । यसले गर्ने संकेत धेरै छन् । यी घटनाले हाम्रो सामाजिक र पारिवारिक अवस्था चित्रण गर्छन् । शैक्षिक अवस्था खुलस्त पार्छ । गि्रज भन्छन्, 'मानिस अनेक जालोमा जेलिएर रहेको जनावर हो । जालोको निर्माण ऊ स्वयम्ले गर्छ । संस्कृतिमा तिनै जालाहरू छन् । संस्कृतिको विश्लेषण नियमको खोजी गर्ने प्रयोगात्मक विज्ञानजस्तो हुँदैन । अर्थ खोज्ने वर्णनात्मक हुन्छ ।'

पशुपतिका जोडीलाई कारबाही गर्नुअघि हामीले बाध्य भएर सोच्नुपर्छ, केटाकेटीलाई हामीले घरमा के सिकायौं ? विद्यालय, विश्वविद्यालयमा के पढायौंं ? तिनको ज्ञानको दायरा र सोचाइको लम्बाइलाई हामीले कति फराकिलो पार्‍यौं ? अहिलेका घटना विश्लेषण गरे पुग्छ । विद्यालय, विश्वविद्यालयमा प्रेमबारे कुन शिक्षकले खुलस्त बताए ? प्रेमपत्र लेेखेकै कारण कति विद्यालयबाट निकालिए, कति घरबाट खेदिए । कतिलाई परिवारले बालविवाहको सजाय दियो । कतिलाई नजरबन्द गरेर राख्यो/राखिरहेको छ ।

विपरीत लिङ्गप्रतिको आकर्षण, प्रेम र यौन फरक कुरा हो भनेर कति आमाबाबुले छोराछोरीलाई आजसम्म सम्झाएका छन् ? तिनका चाहनाबारे कुनै अभिभावकले एकपल्ट सोधेका छन् ? हुर्केका छोराछोरीका आवश्यकता र तिनले गर्न सक्ने खतरा के हो, कसैले चासो लिएको छैन । यस्तो शैक्षिक धरातललाई बिर्सेर माइक, लाठी, मुंग्री बोकेर हतकडी लगाएर प्रेम गर्नेहरू घट्छन् भन्ने सोच्नु मूर्खता हो । यति गर्दैमा प्रेमीहरू अँगालोमा लुटपुटिन छोड्लान्, भेट्न छोड्लान् ? यस्तो बेला २ सय रुपैयाँ जरिवाना गर्ने र फोटो खिचेर बदनाम गर्ने अधिकार कुनै प्रहरी, कोष वा नाहाटालाई छैन । तिनले बुझ्नुपर्छ, अपराध प्रमाणित नभई जघन्य अपराधका दोषीको त फोटो छाप्नु हुन्न भन्ने मान्यता छ । यो अभियानले प्रेम या प्रेमजन्य भोक नामेट हुँदैन । किशोर-किशोरी, युवा-युवतीलाई परिवार र शिक्षालयबाट सिर्जनात्मक सोच नबढाएसम्म तिनको प्रवृत्ति फेरिँदैन, स्थानमात्रै फेरिन्छ । दार्शनिक ओशो भन्थे, 'प्रेम एकदम झिनो धागो हो । यसको बँधाइ यति कसिलो हुन्छ कि कसै गरे फुस्किँदैन ।'

पुँजीवादले गाँज्दै लगेको संसारमा प्रेम पनि ग्लोबल मार्केटमा जोडिँदैछ । प्रेम भावनाबाट वस्तु बन्दैछ । सामान्य औकातका व्यक्ति अब प्रेमीको हैसियत राख्दैनन् । मठमन्दिरको एकान्त पुग्यो र सुस्तायो, प्रहरी आउँछ । केरकार गर्छ । जरिवाना गर्छ । मानौं ती अपराधी हुन् । तिनले प्रेम गरेर ठूलो अपराध गरे । देशको संस्कार र संस्कृति तिनकै प्रेमका कारण मासिँदैछ, २ सय तिरेपछि संस्कृति दुरुस्तै अवस्थामा फर्किन्छ । प्रेम आजको भोलि नै ओइलेर जान्छ । कसले दियो होला, यति संकुचित बुद्धि ? देशको कुन कानुन, कुन ऐनमा लेखेको छ, प्रेमीसित एकान्तमा बात मारे, टाँसिएर बसे र एक चुम्बन गरे २ सय जरिवाना तिर्नुपर्छ ? अपराध हो भने मुद्दा चलाउनुपर्‍यो, होइन भने जरिवाना किन ?

यसले प्रेमीहरू घट्ने र प्रेम गर्न छाड्ने कल्पना गर्न सकिन्न । कानुनी नसिहत हुन्छ, ज्यान मुद्दा लाग्छ भन्दा त समाजमा गर्भपतन घटेन, बरु बाध्य भएर राज्यले गर्भपतनको कानुन नै ल्याउनुपर्‍यो । यो त प्रेम र मन मिल्नेहरूको कुरा हो । पशुपतिमा नहोला, अर्को ठाउँमा यसले विस्फोट लिइहाल्छ ।

anamolmani@gmail.com